Türk İslam Bilginleri: Çalıştıkları Alanlar ve Eserleri

Türk İslam Bilginleri özellikle İslamiyet’in altın çağı denilen dönemde adını duyurmuş alimlerdir. İslamiyet için bilim her zaman büyük önem taşımıştır. Bu noktada ilim ve öğrenmeye önem veren İslamiyet her yönden donanımlı İslam alimleri yetiştirmiştir. Yetiştirilen alimlerimizin neredeyse bilinen tüm eserleri dönemlerinde Avrupa’da okutulmak üzere farklı dillere de çevrilmiştir.

İslamiyet tarafından ilim öğrenmeye verilen büyük önemi ilk inen ayetlerin okumakla ilgili olmasından ve son peygamber Hz. Muhammed(s.a.v) tarafından söylenen şu söz ile anlayabiliriz: “İlim Çin’de de olsa gidip alınız.”
Milattan sonra 800’den 15. Yüzyılın sonuna kadar durmadan ilerleyen İslamiyet altın çağı içerisinde yetişen ve bilim dünyasına büyük katkıları bulunan İslam alimleri hakkında merak edilenlere yazımızda ulaşabilirsiniz.

Taberi

Taberi, 9. Yüzyılda Taberistan’da yaşamış olan bir alimdir. Din ve tarih alanında adını sıkça duyuran Türk İslam alimi Taberi fıkıh, tefsir ve kıraat alanlarında da eserleri bulunmaktadır. 839 ve 923 yılları arasında hayatını sürdürmüştür. Taberi tarafından yazılmış olan eserlerden bazıları aşağıdaki gibidir;

• Tarih ül ümem vel müluk,
• Tarih i Taberi,
• Kıraat,
• Kitabü ihtilaf ül fukaha,
• Cüz ün fil itikad,
• Et-Tebşir fi usul-üd-din.

Muhiyiddin El Arabi

Muhiyiddin el arabi yaşadığı dönemde şeyhül ekber lakabı ile tanınmaktaydı. Endülüs hükümdarlığındaki İspanya topraklarında doğmuştur. Hayatı boyunca Endülüs, Şam, Bağdat ve Mekke’de bulunmuş ve hayatının her döneminde öğrenmeye devam etmiştir. El Arabi tarafından yazılan eserlerden bazıları aşağıdaki gibidir;

• Sırrın Sırrı Hazret-i Şeyhü,
• Kur’an ı Kerim’i Anlamak,
• Hayy,
• Marifet Menzilleri,
• İcazül Beyan,
• Velilerin düsturları,
• Mişkat ül envar,
• Peygamberler Melekler.

Ebu Yusuf Yakup Kindi

Ebu Yusuf Yakup Kindi bilinen ilk İslam filozoflarından biridir. Kendisi bir kültür merkezi olan Bağdat’ta doğmuştur. Felsefe, astronomi, matematik gibi birçok farklı alanda kendini geliştirmiştir. Geçmişte uzmanlaşma alimler tarafından tek bir bilim dalında gerçekleştirilmezdi.

Alimler birçok farklı bilim dalında uzmanlaşırdı. Kindi de bu alimlerden biridir. Kendisi astronomi, mantık, matematik ve felsefe alanında gerçek anlamda bilim dünyasına katkı sağlayan eserleri mevcuttur.

Kindi, sarayda Abbasi halifelerinin desteği ile uzun süre Astronomi çalışmaları yürütmüştür. Kendisi halife çocuklarının eğitimi konusunda da tercih edilen bir hocaydı. Avrupa’da Kindi Alkindus adı ile bilinmekteydi. Kendisinin adını duyurduğu en önemli buluşları Kriptanaliz ve frekans analizidir. Bunun dışında çok bilinen eserleri ve buluşları aşağıdaki gibidir;

• Yıldızlardaki Kanun (Eseri),
• Cevahiril Hamse (Eseri),
• Akl Manaslk (Eseri),
• İhtilafil Manazır (Eseri),
• De intellecto secondum Aristoteles et Platonem.

Biruni

973 yılında Özbekistan’da doğan Biruni astronomi alanında adını duyuran bir İslam bilginidir. Matematik ve tıp alanında da başarıları bulunduğu bilinmektedir. Biruni aynı zamanda dünyanın yarı çapı ve güneşin yüksekliği hakkında bilgiye ulaşan ilk alimdir. Kendisini eğiten hocalarından birinin de Abdussamed bin Hakim olduğu bilinmektedir.

Özbekistan ve İran’da çalışmalar yürüten Biruni batı tarafından Alberuni olarak bilinmektedir. Birçok önemli eseri ve çalışması bulunmaktadır. Biruni tarafından bilim dünyasına kazandırılan eserler aşağıdaki gibidir;

• Asar-ül Bakiye,
• Kitabü’s-Saydele Fi Tıp,
• Kitab’üt- Tahkik Ma lil-Hind,
• El-Asaril Bakiye an il Kuruni’l Hali’ye,
• Kitabü’t- Tefhim fi evaili Sıbaati’t-Tencim.

Biruni dünya genelinde adı bilinen İslam alimlerinden biridir. Dünyanın birçok çeşitli bölgesinde günümüze kadar kendisini anmak üzere kongre ve sempozyumlar düzenlenmiştir. Türk Tarih Kurumu tarafından çıkarılan derginin de 68. Sayısı doğrudan Biruni’ye hitap edilerek oluşturulmuştur.

İbn Nefis

İbn Nefis 1200’lü yıllarda yaşamış olan tıp alimidir. Kendisi Tıp dünyasında kılcal damar oluşumunu keşfeden alim olarak bilinmektedir. Aynı zamanda pulmoner dolaşımı keşfi ile de tıp gelişimine ciddi anlamda katkı sağlamıştır.

Farklı uzmanlıkları bulunan İbn Nefis aşağıda yer alan dallarda adını duyurmuştur.

• Tıp,
• Fizyoloji,
• Psikoloji,
• Astroloji,
• Jeoloji,
• Anatomi,
• Kozmoloji,
• Teoloji,
• Sosyoloji,
• Felsefe,
• Yazarlık alanında adını duyurmuş bir İslam alimidir.

Ömer Hayyam

Ömer Hayyam İran’lı bir İslam alimidir. Kendisi bir bilim adamı, filozof ve şair olarak bilinmektedir. Aynı zamanda Doğu edebiyatında rubai şiir türünün kurucusu olarak da bilinmektedir. Şiirlerinin dünyanın birçok farklı noktasında çevrilerek okutulduğu Ömer Hayyam aynı zamanda matematik, fizik, astroloji ve tıp alanında da kendini geliştirmiştir.

Ömer Hayyam hakkında birçok alim İbn-i Sina’dan sonra Doğu aleminde gelen en büyük alim olarak eserlerinde bahsetmektedir. 1000’li yıllarda yaşamıştır. Yaşadığı dönemde hüküm süren hükümdarlar tarafından sıkça övgüler almıştır. Ömer Hayyam aynı zamanda döneminde tıp, ilahiyat, tarih, fizik ve astronomi gibi alanlarda da öğretmenlik yapmıştır. Kendisinin en çok bilinen eserleri aşağıdaki gibidir;

• Nizamülmülk,
• Mizanül Hikem,
• Fil Mutayat,
• Abdurrahman el Neseeviye Cevap,
• Esarı bil Arabiyye,
• İlm i külliyat
• Risaletün fi berhin il cebr mukabele,
• Ziyc i melikşahi,
• Nevruzname,
• levazimül Emkine,
• Muhtasarun fit Tabiiyat.

İbn Ruşd

Ibn- Rüşd 1126-1198 yılları arasında yaşamış olan İslam alimidir. Kurtuba, Marakeş ve Fas’ta bulunmuştur. Hayatı boyunca felsefe, tıp, fıkıh ve matematik ile ilgilenmiştir. Kendisi filozoflar arasında tek bir filozofun filozofluğunu kabul eder. Ona göre Aristoteles’ten başka filozof yoktur.

Birçok farklı alanda eğitim almış olan İbn Rüşd fizik, mantık, psikoloji ve politika gibi alanlarda da eğitim almıştır. Kendisi dönem halifesinin özel doktoru olarak da çalışmıştır. Birçok farklı eseri bulunmaktadır. İbn-Rüşd tarafından yazılan eserlerden bazıları aşağıdaki gibidir;

• Faslül Makal,
• Bidayetül Müctehid ve Nihayetiül Muktesid,
• Tehlisu Mabadet Tabia,
• Tehafütüt Tehafüt,
• Kitabul Külliyat,
• Makale fi CEvheril Felek.

İbn-i Heysem

İbn-i Heysem fizik, matematik ve felsefe ile yakından ilgilenmiştir. 965 yılında Basra’da doğduğu bilinmektedir. Ömrü boyunca kendini fizik, matematik ve felsefe alanında geliştirmiştir. Bağdat’ta uzun süre ilmi çalışmalar yürütmüştür. Kendisinin 1040 yılı yakınlarında öldüğü bilinmektedir. İbn-i Heysem tarafından yazılan başlıca çok bilinen eserler aşağıdaki gibidir;

• Kitab-ül Menazir,
• Kitab-ül-Cami,
• Fi Usul-il- Hisab,
• El-Muhtasar fi İlm-il Hendese,
• Kitab-ül-ezlal,
• Kitabun fi İlm-il Hendese.

Evliya Çelebi

Evliya Çelebi Türk İslam bilginleri arasında adını en çok duyduğumuz alimlerden biridir. Kendisi 17. Yüzyılda yaşamış ve yaşadığı dönemin en meşhur alimleri arasında yer almaktadır. Bir gezin olarak Evliya Çelebi usta bir nesir yazarıdır. Avrupa, Batı Asya ve Mısır civarında gerçekleştirdiği seyahatlerini meşhur Seyahatname adlı eserinde toplamıştır.

Evliya Çelebi’nin yazdığı Seyahatname 10 ciltten oluşmaktadır. Kendisi Kütahya’lıdır. İstanbul’un fethi sonrasından İstanbul’a yerleşmiş ve hayatını seyahatler ile sürdürmüştür. Kendisi tüm bilim dünyası tarafından sevilerek anılmaktadır. 2011 yılında Unesco tarafından ölümünün 400. Yılı olması nedeni ile 2011 Evliya Çelebi yılı olarak ilan edilmiştir.

Evliya Çelebi musiki ve nazım ile ilgilenmiştir. Ayrıca kendisinin döneminde gerçekleşen birçok savaşa katıldığı da bilinmektedir. Oldukça hayırsever bir kişiliği vardır. Savaş ganimetlerinden kendine düşen payla birçok yardıma muhtaç insana yardım eli olmuştur. Aynı zamanda Evliya Çelebi’nin hiç evlenmediği de bilinmektedir. 10 ciltten oluşan Seyahatname adlı eserinin her bir cildinin farklı bir adı vardır. Ömrü boyunca biriktirdiği kültür birikimini Seyahatname adlı eserinde görebilirsiniz.

Katip Çelebi

Katip Çelebi döneminde coğrafya, tarih ve biyografya alanında birçok farklı çalışma yürütmüştür. Bilim edebiyatı alanında Dünya kültürüne birçok katkısı bulunmaktadır. Kendisinin adını duyuran iki eseri ise Cihannüma ve Keşf ez Zunun an esami el kutup ve-l fünun olarak bilinmektedir.

Katip Çelebi hakkında pek bilinmeyen bir bilgi de gerçek adıdır. Herkes onu Katip Çelebi olarak bilmekte. Kendisinin gerçek adı Mustafa bin Abdullah’tır. Katip Çelebi lakabını alması ordu katibi olarak görev yapması dönemindedir. Katip Çelebi tarafından kalem alınmış birçok eser bulunmaktadır. Bu eserlerden en çok bilinenleri ise aşağıdaki gibidir;

• Cihannüma,
• Fezleke,
• Takvim üt Tevarih,
• Tuhfet ül Kibar,
• Kanunname,
• Tarih i Frengi Çevirisi,
• Tarih i Kostantiniyye ve Kayasira,
• İrşad ül hayara ila Tarih il Yunan ven Nasara,
• Tuhfet ül ahyar,
• Tüstur ul amel li islah il halel,
• Mizan ül Hakk fi ihtiyar il ahakk.

Harezmi

Harezmi Abbasi döneminde yaşamış bir bilgindir. Kendisi cebir ve algoritma konusunda büyük keşifler yapmıştır. 0 rakamının keşfi de yine Harezmi’ye aittir. Matematik alanında adını duyuran ve oldukça büyük önem verilen bir alimdir. Harezmi tarafından yazılan tüm kitapların Latince tercümesini bulmak mümkündür.

Harezmi’nin 700’lü yılların sonunda doğduğu tahmin edilmektedir. Hayatı hakkında pek bilgi bulmak mümkün olmasa da eserleri detaylı bir şekilde günümüze kadar ulaşmıştır. En çok bilinen eserleri ise aşağıdaki gibidir;

• Cebir ve Mukabele Hesabı Üzerine Özet Kitap,
• Toplama ve Çıkarma üzerine,
• Yerin biçimi üzerine,
• Üsturlap Yapımı üzerine,
• Hint hesabı üzerine.

Gazali

İmam- ı Gazali Horosan’da doğmuş İslam alimidir. Esasen İranlıdır. 1058 yılında doğduğu bilinmektedir. Gazali’ye göre ilimler ikiye ayrılmaktadır. Şeri ve akli ilimler ayrımı ilk kez Gazali tarafından yapılmıştır. Akli ilimler mantık içeren ilimleri ve matematiği, tabi ilimler ve metafiziği kapsar. Şeri ilimler ise tevhit ili ile ameli ilmini kapsamaktadır.

Gazali felsefe, matematik, psikoloji ve siyaset gibi birçok farklı alanda üstün bilgisi ile tanınan bir alimdir. Kendisi yaşadığı dönemde saray ahalisi tarafından da çok sevilmiştir. Gazali tarafından yazılan tam 75 adet eser olduğu bilinmektedir. Bu eserlerden en çok bilinenleri ise aşağıdaki gibidir;

• Bidayetül Hidaye,
• Kimya-i Saadet,
• El İktisad fi’i İtikad,
• Makaasidü’l Felasife,
• El münkız mined dalal,
• Tehafütül Felasife,
• El Kıstasül Müstakim ve Fedaih-ul-Batıniyye.

Farabi

Farabi, döneminde kıymeti bilinmiş önemli İslam alimlerinden biridir. Müzik, astronomi, mantık, bilim, siyaset ve felsefe gibi alanlarda hatırı sayılır eserler ve buluşlar ile kendini kanıtlamıştır. Aynı zamanda Aristoteles’in eserlerinin tercümanlığını yapmıştır. İslam dünyasında felsefenin anlaşılabilmesi yolunda büyük katkıları vardır.
870 ile 950 yılları arasında hayatını yaşamış olan ünlü alim birçok ilim merkezinde bulunmuş ve bu ilim merkezlerinin gelişmesinde katkı sağlamıştır. Farabi tarafından yazılan ve en çok bilinen eserleri aşağıdaki gibidir;

• Arau Ehlil Medinetil Fadıla,
• İhsaul Ulum,
• El Cem Beyne Reyeyil Hakimeyn,
• Kitabul Mille,
• Kitabul Hurup,
• Risale Fil Akıl,
• Mebadiul Mevcudad.

İbn-i Sina

İbn-i Sina Fars asıllı filozof, astronom ve tıp bilim insanıdır. Aynı zamanda yazar olarak da eserleri olduğu bilinmektedir. İbn-i Sina adını tüm dünyaya Tıp alanındaki başarıları ile duyurmuştur. 200 civarında yazdığı eser ile bilim dünyasına büyük katkılar sağlamıştır.

980 ile 1037 yılları arasında hayatını sürdüren İbn-i Sina kısacık ömründe yazdığı 200’e yakın eserle birçok farklı alanda birçok farklı konuda bilim dünyasını aydınlatmıştır.

Bilimlerin tasnif edilmesi konusundaki fikirleri ile de sıkça gündeme gelen İbn-i Sina tıp alanındaki eserleri ile bilinmeyen onlarca hususu ortaya çıkarmıştır. 17. Yüzyılın ortalarına kadar eserleri ders kitabı olarak okutulmuştur. Kendisinin bütün eserlerini listelemek mümkün olmasa da en çok bilinen eserlerini yazımızın devamında inceleyebilirsiniz.

• El Kanun fit Tıb,
• Ktabül Necat,
• İşaret vel Tembihat,
• Risale fi ilmil Ahlak,
• Kitabüs Şifa.

Hezarfen Ahmet Çelebi

Hezarfen Ahmet Çelebi bugün çocuklarımıza övünerek anlattığımız bir Türk İslam bilginidir. Kendisi dünyada ilk kez uçmayı başaran kişidir. Aynı zamanda uçmak üzere icat ettiği tasarımı ile de dünyaya insanların uçabileceği fikrini aşılamıştır.

Günümüzde kullanılan hava taşıtlarının ilkel bir biçimini tasarlayan Ahmet Çelebi ilk prototip hava aracı modelinin de sahibidir. Hezarfen Ahmet Çelebi denildiğinde akla gelen ilk şey ise yaptığı uçma deneyidir. Galata kulesinden Üsküdar’a kadar uçarak gitmeyi başardığı deneyi ile dünyaya adını duyurmuştur.

10. yüzyılda yaşamış olan Hezarfen Ahmet Çelebi kuşları ve eğitmeni Cevheri’yi kendine ilham kaynağı olarak almıştır. Kendisine ait uçma deneyleri bağlamında detaylı eserler mevcut değildir. Döneminde Cezayır’a sürgün edilmiş ve orada vefat etmiştir. Değeri tam anlamı ile döneminde anlaşılamamış bir Türk İslam bilginidir.

Mimar Sinan

Mimar Sinan, mimari yapıları ve matematik alanındaki başarıları ile bilinen ünlü bir mimardır. Eserleri ile dünyayı kendine hayran bırakan Mimar Sinan, Kanuni Sultan Süleyman döneminde hayatını sürdürmüştür. Kayseri’li olan İslam alimi eserleri ile döneminde görülmemiş mimari harikalar ortaya çıkarmıştır.

Mimar Sinan sadece Türk mimarları arasında değil Dünya mimarları arasında tarihte adı sürekli söylenen bir mimardır. Mimar Sinan tarafından yapılan 400’e yakın mimari eser bulunmaktadır. Kendisinin en ünlü mimari eserleri ise aşağıdaki gibidir;

• Süleymaniye cami,
• Lala Mustafa Paşa Cami,
• Ahi Çelebi Cami,
• Mihrimah Sultan Cami,
• Şehzade Cami,
• Selimiye Cami,
• Behram Paşa Cami.

Mimar Sinan 100 yaşında kendi evinde hastalanmak sureti ile vefat eder. Kendisi İstanbul’a suyu getiren kişi olarak da anılmaktadır.

İbn-Haldun

İbn Haldun 1332 ile 1406 yılları arasında yaşamış Türk İslam bilginidir. Devlet adamı, tarihçi, düşünür ve ünlü bir sosyologdur. Avrupa’da sosyolojiye dair henüz bir oluşum yokken yıllar öncesinde İbn- Haldun sosyolojiye dair buluşlar ve nitelendirmeler yaparak sosyolojinin ilk kurucusu unvanını almıştır. Tarihte kendisinin ilk sosyolog olması yönünde bazı tartışmalar olsa da bir Türk İslam bilgini olarak Sosyolojiye dair ilk oluşumlarda izi olduğu mutlak suretle kabul edilmektedir.

Tunus ve Kuzey Afrika yakınlarında yaşayan İbn-Haldun coğrafya alanında da yetkin bir bilim insanıdır. Coğrafya kaderdir sözü ile birçok bilim dalını etkilemiş ve Mukaddime adlı eseriyle de sosyolojinin temellerini atmıştır. Kendisi tarafından yazılan eserler aşağıdaki gibidir;

• Mukaddime,
• Kitabul İber,
• Şifaus Sail li Tehzibil Mesail,
• Lubab ul Muhassal
• Et Tarif bi ibn Haldun,
• Şiire Dair (Risale)
• İbn Rusd Felsefesi hakkında (Risale)
• Kaside i Bürde Şerhi
• Mantığa Dair (Risale).