Anadolu Türk Beylikleri ve Özellikleri

1071 Malazgirt Savaşından sonra Anadolu, Türklerin yaşam alanları arasında olmaya başlamıştır. Malazgirt Savaşı birlikte Anadolu Selçuklu Devletleri Türk topraklarına geviş yapmış ve burada yer alan Bizans’ın egemenliğine son vermiştir. Bu noktada özellikle altı çizilmesi gerekir ki Türklerin Anadolu tarihi Selçuklu Devleti’nin yapmış olduğu fetih ile başlamıştır. Horasan Selçuklu meliki olan Çağrı Bey Anadolu’ya keşifler yapmış bu keşifler ile beraber Anadolu topraklarını yakından tanıma imkanına sahip olmuştur. Bunun yanı sıra 1048 yılında Pasinler savaşı ile birlikte Anadolu toprakları üzerinde Bizans gücünde azalmalar meydana gelmiştir

İlk Türk Beylikleri Anadolu kültürüne oldukça katkı sağlamış büyük topluluklar olarak karşımıza çıkmaktadır. Hatta bu bağlamda açıklanması uygun görülür ki Anadolu topraklarında yaşamış olan Türk topluluklarından pek çok eser ortaya çıkmıştır

İlk Türk beylikleri 1071 yılında yapılan Malazgirt savaşı sonrası Anadolu’nun fethiyle görevlendirilmek üzere olan komutanlar tarafından kurulmuştur. Özelikle açıklamalıyız ki Anadolu Türkleşmesi aşamasında ve Türk İslam medeniyetinin yaygınlaşması ve gelişmesinde bu beyliklerin oldukça önemli payları bulunmaktadır. Anadolu beyliklerinin kurucuları genellikle aşiretlerden oluşmaktaydı. Anadolu Selçukluları ise bu aşiretleri Bizans sınırına yerleştirmeyi uygun görmüştü. Anadolu’da kurulan bu beylikler Gürcülerle ,Ermenilerle mücadele etmiş hatta Bizans ordusu ve Haçlı seferleri ile karşı karşıya gelmişlerdir. Bunun yanı sıra özellikle belirtilmesi gerekir ki beylikleri Anadolu topraklarını yakından keşfedip tanıma imkanına sahip olmuşlardır.

Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beylikleri

Anadolu’da kurulan ilk Türk Beyliklerin isimleri aşağıda yer almaktadır:

• Saltukoğulları
• Mengücekoğulları
• Danişmendoğulları
• Artukoğulları
• Çakabeyliği
• Sökmenoğulları

Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beylikleri in Genel Özellikleri Nelerdir?

Anadolu’da kurulmuş olan ilk Türk beyliklerin genel özellikleri aşağıda maddeler halinde yer almaktadır:
1071 yılında gerçekleşen Malazgirt Savaşında Anadolu Selçuklu ordusu de yer alan komutanlar savaş kazanıldıktan sonra topraklar üzerinde beylikleri kurdular.

• Anadolu’da kurulmakta olan bu beylikler Türkleşmenin yayılmasına zemin hazırladılar.
• Türklerin daha fazla topraklara yayılmasında oldukça önemli payları bulunmaktadır.
• İslamiyet’in kabulü sonrasında kültür özelliklerinin yaygınlaşmasında oldukça önemli bir rol oynadılar.
• Türkleşme esnasında fethedilmiş olan topraklara Türkçe isimler vermişlerdir.
• Anadolu’da kurulmuş bu beylikler özellikle belirtilmesi gerekir ki hem Bizans hem de Haçlı Seferlerinin püskürtülmesinde yardımcı olmuşlardır.
• Bunun yanı sıra son olarak bu beyliklerin neredeyse tamamı kurucularının adları ile kurulmuş olan beylikler olarak karşımıza çıkmaktadır.
• Başta medrese olmak üzere, kümbetler, köprüler camiler yapmışlardır.

Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beyliklerinin Eserleri

Anadolu’da kurulmuş olan ilk Türk beyliklerinin eserleri aşağıda maddeler halinde yer almaktadır:

Artukoğulları’ndan kalan bazı tarihi eserler: Artuklu Sarayı. Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde bulunan köprüler, Mardin ve Harput Ulu Camileri.

Danişmendoğulları’ndan kalan bazı tarihi eserler: Melik Danişment Kümbeti ve Emir Gazi Kümbeti, Niksar ve Kayseri Ulu Camileri.

Saltukoğulları’ndan kalan bazı eserler; birkaç kümbet, Erzurum Kale ve Erzurum Ulu Cami, Saat Kulesi.
Mengüceklioğulları’ndan kalan bazı eserler: Divriği Kale Cami, Divriği Külliyesi, hat sanatı ile ünlü olan Divriği Ulu Cami bünyesinde yer alan şifahane.

Beylikler döneminde yapılan bazı önemli medreseler: Hatuniye Medresesi, Emir Sinaneddin Medresesi, Dündar Bey Medresesi, Köşk Medrese.

Saltukoğulları

Saltukoğulları Erzurum çevresinde Ebu Kasım tarafından kurulmuştur. Saltukoğulları aynı zamanda Anadolu’da kurulan ilk Türk beyliği olarak bilinmektedir. Saltuklular özellikle belirtilmesi gerekir ki Büyük Selçuklu vassalı olarak Gürcülerle savaşmışlardır. Gürcülerle savaşarak topraklarını genişletmişlerdir. Saltuklular kültüre, mimari eserlere ve sanata oldukça önem vermişler sahip oldukları alanlarda pek çok mimari eserler yaptırmaya özen göstermişlerdir. Bu bağlamda örnek verecek olursak Melik Gazi Tepsi Minare ve Kale Camii inşa ettirmiştir. Bunun yanı sıra Erzurum Ulu Camii 1179 tarihinde Nasireddin Muhammed tarafından yaptırılmıştır. Saltukoğulları 1200’lü tarihlerde Süleyman Şah tarafından yıkılmıştır.

Mengücekoğulları

Mengücekoğullarının kurucusu Mengücek Gazidir. Erzincan civarında 1080 yılında kurulmuştur. Mengücekoğulları hem Rumlarla hem de Gürcülerle mücadele etmişlerdir. Mengücekliler döneminde Divriği, Kemah ve Erzincan hem ticaret hem de tarım alanında oldukça fazla gelişmiştir. Bunun yanı sıra Mengücekoğullarının yaşamış oldukları bu alan bilimsel ve kültürel açıdan da oldukça fazla gelişmiş adeta kültürün merkezi konumunda yerini almıştır. Bunun yanı sıra Ulu Camii döneminin en mühim eseri olarak karşımıza çıkmaktadır. Mengücekoğulları 1. Alaeddin Keykubat tarafından 1228 tarihinde yıkılmıştır.

Danişmendoğulları

Danişmendoğulları 1080 ve 1178 yılları arasında Malatya, Sivas, Tokat, Çorum, Amasya, Niksar alanlarında kurulmuş bir Anadolu Beyliği olarak karşımıza çıkmaktadır. Danişmendoğulları 2. Kılıçarslan yıkmıştır. Danişmendoğullarının ilk başkenti Niksar olsa da sonraki zamanlarda başkenti Sivas olmuştur. Bunun yanı sıra özellikle belirtilmesi gerekir ki Danişmendoğulları Anadolu Selçuklu Devletine katılan ilk beylik olarak bilinmektedir.

Danişmendoğullarına ait mimari eserler aşağıda maddeler halinde yer almaktadır:

• Niksar Melik Gazi türbesi
• Niksar Ulu Camii
• Amasya Halifet Gazi Türbesi
• Tokat Yağıbasan Medresesi (Çukur Medrese)
• Niksar Yağıbasan Medresesi
• Kayseri Gülük Camii ve medreseleri
• Kayseri Ulu Camii

Artukoğulları

Artukoğulları 1102 yılında kurulmuş 1409 yılında yıkılmaya mahkum olmuştur. Kurucusu Artuk Bey’dir. Önemli yapıtlarından biri olan Malabadi Köprüsü dünyanın en büyük taş köprüsü olarak bilinmektedir. Artukoğulları Hısn Keyfâ ve Amir, Harput, Mardin ve Meyyafarikin olmak üzere üç kol şeklinde yer almıştır. Hasankeyf koluna bağlı olan grubu Haçlılarla savaşmışlardır, Eyyubiler tarafından yıkılmıştır. Harput koluna bağlı olanlar Anadolu Selçuklular tarafından ele geçirilirken Mardin kolu ise Karakoyunlular tarafından yıkılmıştır. Anadolu’nun İslamlaşmasında ve Türkleşmesi rol oynamıştır. Ünlü seyyah Marco Polo ise Artuklulara uğrayıp Mardin’de dokumacılığı oldukça gelişmiş olduğunu gözlemlemiştir. Bunun yanı sıra Sibernetik ve Robotik bilimin kurucusu olarak bilinen El Cezeri Artuklulara oldukça fazla katkı sağlamıştır.

Artukoğulları Beyliği Güneydoğu Anadolu Bölgesinde pek çok köprü yapmıştır. Bu köprülerin isimleri aşağıda yer almaktadır:

• Amarçay Köprüsü
• Hasankeyf Köprüsü
• Malabadi Köprüsü
• Deve Geçidi Köprüsü
• Dunaysu Köprüsü
• Haburman Köprüsü

Çakabeyliği

Çakabeyliği’nin kurucusu isminden de anlaşılacağı üzere Çaka bey tarafından kurulmuştur. İlk denizci Türk devleti olan çakabeyliktir. Çaka beyliği pek çok Ege adalarına sahip olmuştur. Çaka beyliği İslamiyet zamanında İstanbul’u kuşatmış olan ilk Türk devleti olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu Beylik 1093 tarihinde Bizans tarafından yıkılmıştır. Bu sebepten dolayı Batı Anadolu’daki ilk Türk egemenliği Çaka beyliği’nin yıkılması ile sona ermiştir.

Kurucusu olan Çakabey oldukça iyi bir denizci ve teşkilatçıdır. Çakabey Ege sahillerinde ilk Türk tersanesi’nde donanmasını kurmuştur. Çakabey Türkleri denizlerle kaynaştıran bir isimdir. Denize ve denizciliğe karşı ayrı bir tutkusu vardır. İzmir’i ele geçirip Türk beyi olarak sınırlarını genişletmeyi hedeflemiştir. Çakabey İzmir’de modern sayılan bir tersane yaptırmış bununla birlikte hem yelkenli hem de kürekli gemilerden oluşmakta olan 50 parçalık ilk Türk donanmasını 1081 tarihinde inşa etmiştir. Bunun yanı sıra Çaka beyliği kurucusu Çaka bey Ege’nin sıcak sularına yelken açmıştır.

Çaka Bey Türk denizciliğinin gelişmesine oldukça fazla katkı sağlamıştır. Malazgirt Savaşı’nı yakından takip ederek Anadolu fethi ile görevlendirilmiş bir beydir. Kayseri’den İstanbul’a kadar akınlar yapmıştır. Bu dönemde Bizans kumandan Kabalika Aleksandr’a esir düştükten sonra İmparator olarak bilinen Botaneitated’in sarayına gönderilmiştir.